مجموعه طنز نوجوان «قند و نمک» که به‌تازگی توسط انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده، مثل زنبیل بزرگ و پر و پیمانی، همه این آدم‌ها و حکایت‌ها را در خود جای داده است. نویسنده این مجموعه «احمد عربلو» است که نامش برای علاقه مندان طنز، آشناست.
او که کار طنز را از سال 1360 در مجله رشد نوجوان آغاز کرده است، علاوه بر طنزنویسی، دبیر تحریریه شاهد نوجوان هم هست و در یک روز گرم مرداد در اتاق تحریریه شاهد نوجوان در معاونت فرهنگی بنیاد شهید انقلاب اسلامی با ما درباره طنز نوجوان و کتاب تازه‌اش سخن می گوید.
- شما در بخش «حکایت‌های امروزی» مجموعه «قند و نمک» هنجاری‌ها زندگی امروز را با حکایت‌های قدیمی در آمیخته‌اید. افزوده شدن این هنجارهای نو به حکایت‌های گذشته چه اثری روی نوجوانان می گذارد؟
به نظر من بایستی از کهنه نوشتن پرهیز کنیم. اگر بخواهیم طنز خوب بنویسیم باید جامعه امروزمان را ببینیم. الان نوجوانان ما نسبت به نوجوانان 20- 15 سال پیش خیلی قدرت تشخیص مسائلشان بالاتر رفته است.
ما باید سعی کنیم موضوعاتی را که خیلی قدیمی است برای نوجوانان ننویسیم. اگر هم می‌خواهیم موضوعات قدیمی را برای آنها روایت کنیم، باید کمی به روز تر بگوییم و این در واقع بهانه ای است برای اینکه مسائل روز را به نوجوانان بگوییم.
من در بخش‌های «حکایت‌های دیروزی» و «حکایت‌های امروزی»، حکایت‌های قدیمی را ملاک، معیار و ابزاری قرار داده ام برای اینکه حرف‌های امروزی را برای بچه‌ها مطرح کنم. این روشی است که بسیاری از طنزنویسان استفاده کرده‌اند. اگر بخواهیم کار اساسی انجام دهیم باید تحت عنوانی حکایت‌هایی را که می شود برای بچه‌ها گفت، جمع‌آوری کنیم. من هم قصد دارم به امید خدا این روش را تحت عنوان «حکایت‌های امروزی» ادامه دهم.
- برای نوشتن این حکایت‌ها از چه منابعی استفاده کرده‌اید؟
حقیقتش را بخواهید خیلی به دنبال منبع نبودم. از آنچه که در ذهنم بوده و در کتاب‌های مختلف خوانده بودم استفاده کردم.
- قالب حکایت چه ویژگی‌هایی دارد که باعث جذب نوجوانان می شود؟
اساسا نه تنها نوجوانان بلکه همه ایرانیان علاقه خاصی به حکایت خوانی دارند و این قالب برایشان جذاب است. امروز هم مجلات طنزی موفقند که بتوانند مسائل روز را در قالب حکایت بگویند. این شیوه روایتی برای بچه‌ها جالب است که به نوع داستان‌ها و حوادث این حکایت‌ها برمی‌گردد. من هم یک جوری از این جالب بودن سوء استفاده کردهام تا بتوانم حرف‌های امروزی را برای بچه‌ها بزنم!
- نوشتن این مجموعه چقدر زمان برد؟
راستش آنچه را که در مجلات مختلفی مثل رشد نوجوان، شاهد نوجوان، سروش نوجوان و ... که طی چهار سال کار کرده بودم، جمع آوری کردم، تعدادی هم به آن اضافه کردم که شد مجموعه قند و نمک.
- چرا کار را برای چاپ به کانون دادید؟
دلیل خاصی نداشت. کار را ارائه دادم و آنها هم چون خیلی کار طنز نداشتند، آن را منتشر کردند. آقای چینی‌فروشان مدیر عامل کانون پرورش فکر ماموریتی را به من محول کردند که نوشتن کتاب طنز برای نوجوانان است. ماحصلش چهار کتاب است که قند و نمک چاپ شده و بقیه هم منتشر می‌شود. یکی از آنها کتاب «تاریخ از این ور» است که یک مجموعه تاریخی طنز است. مجموعه دیگری هم هست به اسم «اینها هم بچه‌ها را خندانده‌اند» که آثار بیست نویسنده را با یک مقدمه مفصل درباره طنز در این مجموعه آورده‌ام و به نظرم کتاب خواندنی و خوبی است.
- در قسمت آخر کتاب درباره «جوحی» چند حکایت هست. چرا یک شخصیت طنز غیرایرانی را انتخاب کردید؟ ما شخصیت‌هایی نظیر آن را در ادبیات فارسی داریم.
جوحی را همین طوری انتخاب کردم. البته قرار است قند و نمک چند جلدی باشد و در جلدهای بعدی به شخصیت‌های دیگر تاریخ طنز هم می‌پردازم که شخصیت‌های ایرانی هم جزء آنها خواهد بود.
- طنز برای نوجوانان باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد و چه چیز آن را از طنز بزرگسال متمایز می کند؟
ما خیلی در تعریف کلی نمی‌توانیم بین طنز نوجوان و بزرگسال تفکیک قائل شویم. باید اول تعریف کلی از طنز داشته باشیم اما باید برای طنز نوجوان محدودیت‌هایی قائل باشیم به دلیل اینکه ذهن نوجوان هنوز مسائل خیلی خاص را درک نمی‌کند.
- چه محدودیت‌هایی باید در طنز نوجوان قائل شویم؟
برای نوجوانان نمی شود از مسائل سیاسی و مسائلی که با دنیای آنها خیلی غریبه است سخن گفت. طنزهای خیلی تند و طنزهایی که احتیاج به تعمق خیلی بالایی دارد هم شامل همین محدودیت‌هاست. در هر حال باید رمز و رازی را که در طنز بزرگسال هست، در طنز نوجوان ساده‌تر کنیم.
- چرا در نوشتن برای نوجوانان قالب طنز را انتخاب کرده‌اید؟
به نظر من شرایط امروز ما به گونه‌ای است که قالب طنز خیلی طرفدار دارد. برنامه‌های طنز تلویزیونی را نگاه کنید: با اینکه به لحاظ محتوا خیلی ضعیف است و سوژه‌ها بشدت تکراری است، اما مخاطب خیلی زیادی دارد تنها دلیل آن هم این است که از قالب طنز استفاده شده است. در ادبیات نوشتاری هم به نظر من همین طور است. طنز برای مخاطب ما در هر شرایطی جذاب است.
این مساله در مورد نوجوانان هم صدق می‌کند. یعنی اگر بخواهیم حرف‌های جدی را در قالب جدی بزنیم، خیلی از آن خوششان نمی آید اما وقتی همان موضوع را در قالب طنز می گوییم، تاثیرگذاری آن بیشتر می شود. به خاطر همین من این قالب را دوست دارم و در نوشتن برای نوجوانان از آن استفاده کردهام.
- در زمینه طنز نوجوان به جز کتاب‌هایی که در کانون آماده چاپ دارید، چه کارهای دیگری در دست دارید؟
جلد دوم قند و نمک را در دست دارم و دارم منابع را از جاهای مختلف گردآوری می‌کنم.
در حال نوشتن یک رمان درباره کودتای نوژه هستم . کودتای نوژه جزو مجموعه قصه‌های انقلاب است که حوزه هنری دارد کار می‌کند. منتها یک مقداری تم طنزآمیز دارد.
یک مجموعه طنز هم دارم که توسط انتشارات بنیاد شهید منتشر می شود و دارم روی آن کار می‌کنم. یک مجموعه هم از خاطرات دوران حضورم در جبهه‌های جنگ که در حال جمع آوری و تدوین آنها هستم.
- درباره قند و نمک ناگفته‌ای هست؟
قند و نمک ممکن است نقص‌های زیادی داشته باشد اما همین که جریانی شروع شود که اهمیت طنز را گوشزد کند، خیلی خوب است چون به نظر من طنزنویسی برای نوجوانان خیلی جدی گرفته نشده.
- دلیلش چیست؟
دلیل اصلی‌اش این است که طنز نوشتن برای بچه‌ها سخت است. برای بزرگسال می‌شود آزادتر نوشت و موضوعات هم بسیار گسترده است. اما دایره فهم طنز بچه‌ها محدود است و از طرف دیگر خود نویسنده هم محدود است. خیلی از حرف‌ها را نمی‌شود به بچه‌ها گفت و رعایت خیلی از مسائل را باید کرد. دست نویسنده و شاعر طنز بزرگسالان، خیلی باز است. اما برای نوجوانان نمی شود خیلی چیزها را نوشت.
- مثلا چه چیزهایی؟
بسیاری از مسائل سیاسی و ناهنجاری‌های اجتماعی را نمی‌شود به بچه‌ها گفت. ممکن است مطلبی اثر مثبت روی بزرگسال داشته باشد ولی همان مطلب اثر مخربی روی بچه‌ها بگذارد. ضمن اینکه برای نوجوانان نمی شود خیلی با ایهام حرف زد.
نوجوان طنزی را می‌خواهد که شیرین باشد، خواندنی باشد، او را بخنداند و چیزی را هم متوجه شود. که این کار را سخت می‌کند. این مسائل شاید دلایل این مساله باشد که کمتر کتاب طنز برای نوجوانان نوشته می شود.
- وضعیت کتاب‌های طنز نوجوانان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
الان به نظر من خیلی وضعیت مساعدی نیست. باید خیلی حمایت شود. بعضی‌ها اعتقاد دارند الان طنز برای نوجوانان اصلا وجود ندارد. اما این به نظر من اعتقاد خیلی افراطی است و این جوری، ما دایره مخاطبان را خیلی محدودتر می کنیم و گروه زیادی از مخاطبان را از دست می دهیم.
من معتقدم طنز برای نوجوانان هست، بچه‌ها هم می خوانند و لذت می برند و لی کمی سخت است! تصور عامه از طنز نوجوان جوک و لطیفه است که به نظر من این طنز نیست. در مقدمه «اینها هم بچه‌ها را خندانده‌اند» به انواع طنز و تفاوت‌های آن با لطیفه و هجو پرداخته‌ام که برای نوجوانان قابل فهم است. این کتاب در مرحله حروفچینی است و دو سه ماه دیگر چاپ می‌شود.
